Dünyanın çevresini hesapladığı bilinen ilk insandır. Eratosthenes, geography (Türkçe’ye Arapça üzerinden Yunanca’dan geçen coğrafya) kelimesini kullanan ilk kişidir ve coğrafya biliminin temellerini atmıştır. Ayrıca enlem ve boylam sistemini icat etmiştir. Bunun yanında eksen eğikliğini hesaplayan ilk kişidir (yine dikkate değer bir doğrulukla), Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığını tam olarak hesaplamış ve 29 Şubatı kullanarak takvimde ortaya çıkan senkronizasyon problemini ortadan kaldırmıştır.
Eratosthenes şunu biliyordu: Nil Vadisi’nin adına Syênê dedikleri bir yerinde, yılın en uzun gününde güneş tam tepede bulunuyordu (Güneşin görüntüsü, bölgedeki su kuyularının tam ortasına düşüyordu.). Ama kuzeyde, İskenderiye’de güneş, bir dairenin ellide biri kadar dikeyden sapmış görünüyordu. Kuzey-güney boylam dairesi üzerinde, Syênê ile İskenderiye arasındaki yaklaşık uzaklık bilinince, yerkürenin büyüklüğü hesaplanabiliyordu. Eskiden beri süregelen geleneğe göre, Syênê ile İskenderiye arasındaki uzaklık şöyle belirleniyordu: Günde ortalama 100 stadia yol alan develerler, Syênê İskenderiye arası 50 gün çekiyordu. Öyleyse, 5000 stadia dünyanın çevresinin 50’de 1’ine eşit oluyordu. Buna göre, yerkürenin çevresi de 250 000 stadia’ya eşitti. Bir yolcu stadion’u 157 metre kabul edilirse (konu, ilgili yazında epeyce tartışma konusu olmuştur), 39 250 kilometre sonucunun buluyoruz. Bu sonuç, çağcıl değerlerin %2 altındadır. Ama, son zamanlarda yapılan değerlendirmelerde (Dutka, 1993) deve öyküsünün doğru olup olmayacağını sorgulamış ve daha önce doğrudan ölçmeyle saptanmış Syênê-İskenderiye uzaklığının, Eratosthenes’in elinde zaten bulunduğunu ileri sürülmüştür. Diyelim ki ölçmeyi yapmamış olsun. Burada savlanan İlkçağ gökbilimcilerinin, evrenin değilse bile, yerkürenin büyüklüğü (ve biçimi) konusunda küçümsenemeyecek denli düşünce sahibi olduğudur.
David Oldroyd’un İnsan Düşüncesinde Yerküre isimli kitabından.
Bir yanıt bırakın